2.1.3. Het bedrijfsleven mobiliseren voor een schone en circulaire economie
Om tot een klimaatneutrale en circulaire economie te komen, moet het hele bedrijfsleven worden gemobiliseerd. Het duurt 25 jaar – een hele generatie – om een bedrijfstak en alle waardeketens te transformeren. Om in 2050 zover te zijn, moeten de komende vijf jaar besluiten en maatregelen worden genomen.
In de periode 1970–2017 is de jaarlijkse wereldwijde winning van grondstoffen verdrievoudigd en dit cijfer blijft stijgen 13 , hetgeen een groot mondiaal risico inhoudt. Ongeveer de helft van de totale broeikasgasemissies en meer dan 90 % van het biodiversiteitsverlies en waterstress is het gevolg van grondstoffenwinning en de verwerking van materialen, brandstoffen en levensmiddelen. Het bedrijfsleven van de EU is begonnen om te schakelen, maar is nog steeds goed voor 20 % van de broeikasgasemissies van de EU. De ontwikkeling blijft te “lineair” en leunt te zeer op de aanvoer van de nieuw materiaal dat gewonnen, verhandeld en tot producten verwerkt wordt en als afval of emissies eindigt. Slechts 12 % van het materiaal dat het Europese bedrijfsleven gebruikt, is gerecycleerd 14 .
De transitie biedt de gelegenheid om duurzame en banenintensieve economische activiteiten uit te breiden. Er is een belangrijk potentieel op de wereldmarkten voor technologieën met geringe emissie, duurzame producten en diensten. En zo vertoont ook de circulaire economie een groot potentieel voor nieuwe activiteiten en banen. De transformatie verloopt echter te langzaam en de vooruitgang is wijdverspreid noch gelijkvormig. De Europese Green Deal ondersteunt en bespoedigt de transitie van de industrie van de EU naar een duurzaam model van inclusieve groei.
In maart 2020 zal de Commissie een industriële strategie van de EU vaststellen om de dubbele uitdaging van de groene en de digitale transformatie aan te gaan. Europa moet gebruikmaken van het potentieel van de digitale transformatie, die bij uitstek de doelstellingen van de Green Deal een stuk dichterbij kan brengen. Een nieuw actieplan voor circulaire economie zal samen met de industriële strategie de economie van de EU helpen te moderniseren en de kansen van de circulaire economie helpen te benutten – intern en mondiaal. Een belangrijk doel van het nieuwe beleidskader zal erin bestaan binnen en buiten de EU de ontwikkeling van leidende markten voor klimaatneutrale en circulaire producten te stimuleren.
Energie-intensieve industrietakken, zoals de sectoren staal, chemicaliën en cement, zijn onontbeerlijk voor de Europese economie, aangezien zij bijdragen aan meerdere belangrijke waardeketens. Het is van wezenlijk belang dat deze sector koolstofvrij wordt en moderniseert. Uit de aanbevelingen van de Groep op hoog niveau over energie-intensieve industriële sectoren blijkt dat de sector ernst maakt met deze doelstellingen. 15
Het actieplan voor een circulaire economie zal een beleid voor duurzame producten omvatten, ter bevordering van het circulaire ontwerp van alle producten op grond van één methodologie en gemeenschappelijke beginselen. Het actieplan zal er met name op inzetten dat er minder materiaal wordt verwerkt en dat dit materiaal opnieuw wordt gebruikt, voordat het wordt gerecycleerd. Het zal nieuwe bedrijfsmodellen bevorderen en minimumvoorschriften vaststellen om te voorkomen dat er milieuschadelijke producten op de EU-markt worden gebracht. De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid zal ook worden versterkt.
Hoewel het actieplan voor een circulaire economie de transitie van alle sectoren beoogt, zal er met name werk worden gemaakt van sectoren die veel hulpbronnen vergen, zoals de textiel-, bouw-, elektronica- en kunststoffensector. De Commissie zal follow-up geven aan de kunststoffenstrategie van 2018 en zich onder meer richten op maatregelen tegen opzettelijk toegevoegd microplastic en het onbedoeld vrijkomen van kunststoffen, bijvoorbeeld door slijtage van textiel en banden. De Commissie zal voorschriften ontwikkelen om ervoor te zorgen dat tegen 2030 alle verpakking die in de EU op de markt wordt gebracht, op economisch haalbare wijze herbruikbaar of recycleerbaar is, zij zal regelgeving ontwikkelen voor biologische en biologisch afbreekbare kunststoffen en zij zal maatregelen uitvoeren in verband met kunststoffen voor eenmalig gebruik.
Het actieplan voor de circulaire economie zal ook maatregelen omvatten die bedrijven stimuleren om herbruikbare, duurzame en repareerbare producten aan te bieden en consumenten in staat stellen om voor die producten te kiezen. In het actieplan zal worden nagegaan of er een “recht op reparatie” moet komen. Ook zal het paal en perk stellen aan de ingebouwde veroudering van apparaten, met name waar het om elektronica gaat. Consumentenbeleid zal consumenten helpen om weloverwogen keuzes te maken en een actieve rol te spelen bij de groene transitie. Nieuwe bedrijfsmodellen die gebaseerd zijn op het huren en delen van goederen en diensten, zullen een rol spelen, mits zij echt duurzaam en betaalbaar zijn.
Betrouwbare, vergelijkbare en controleerbare informatie speelt ook een belangrijke rol: zij stelt kopers in staat duurzamere beslissingen te nemen en beperkt het risico van “groenwassen”. Bedrijven die zichzelf als groen presenteren, moeten hun milieuclaims kunnen staven aan de hand van een standaardmethode voor milieu-effectbeoordeling. De Commissie zal haar regelgevende en niet-regelgevende inspanningen ter bestrijding van valse milieuclaims opvoeren. Digitalisering kan ook de beschikbaarheid van informatie over de kenmerken van in de EU verkochte producten helpen verbeteren. Zo zou een elektronisch productpaspoort informatie kunnen bieden over de herkomst en samenstelling van een product, de herstel- en demontagemogelijkheden en de verwerking na het einde van de levensduur. Overheden, en dus ook de EU-instellingen, moeten het goede voorbeeld geven en waarborgen dat hun aanbestedingen groen zijn. De Commissie zal nadere wetgeving en richtsnoeren voorstellen voor groene overheidsopdrachten.
Een beleid van duurzame producten kan ook voor veel minder afval zorgen. Als afval niet kan worden vermeden, dient de economische waarde ervan te worden benut en de impact ervan op het milieu en de klimaatverandering zo klein mogelijk te worden gehouden of in het geheel te worden vermeden. Dit vergt nieuwe wetgeving, met streefcijfers en maatregelen om oververpakking en afvalproductie tegen te gaan. Tegelijkertijd dienen ondernemingen in de EU te profiteren van een solide en geïntegreerde interne markt voor secundaire grondstoffen en bijproducten. Dit vereist nauwere samenwerking binnen alle waardeketens, zoals in het geval van de alliantie voor een circulaire kunststofeconomie. De Commissie zal wettelijke voorschriften overwegen om een impuls te geven aan de markt in secundaire grondstoffen met een verplicht gehalte aan gerecycleerd materiaal (bv. voor verpakking, voertuigen, bouwmateriaal en batterijen). Om het afvalbeheer voor burgers te vereenvoudigen en ondernemingen te verzekeren van schonere secundaire grondstoffen, zal de Commissie een EU-model voor gescheiden inzameling van afval voorstellen. De Commissie is van oordeel dat de EU haar afval niet meer zou moeten exporteren en zal daarom de regels inzake de overbrenging van afvalstoffen en illegale uitvoer herzien.
In het licht van de ambitie van Europa om de Green Deal uit te voeren, is de zekere toegang tot hulpbronnen ook een strategische kwestie. De voorziening van duurzame grondstoffen – met name van kritieke grondstoffen die nodig zijn voor schone technologieën en digitale, ruimtevaart- en defensietoepassingen – veiligstellen door middel van diversificatie, zowel wat de primaire als secundaire bronnen betreft, is dan ook een van de randvoorwaarden voor deze transitie.
Het bedrijfsleven van de EU heeft behoefte aan koplopers op het gebied klimaat en hulpbronnen, die tegen 2030 de eerste commerciële toepassingen ontwikkelen van baanbrekende technologieën in de belangrijkste industriesectoren. Tot de prioritaire gebieden behoren schone waterstof, brandstofcellen en andere alternatieve brandstoffen, energieopslag en koolstofafvang, -opslag en -gebruik. De Commissie zal bijvoorbeeld schone innovatieve staaltechnologieën ondersteunen die tegen 2030 tot een koolstofvrij staalproductieproces moeten leiden. Zij zal nagaan of daarvoor gebruik kan worden gemaakt van een deel van de middelen uit de liquidatie van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Meer algemeen zal het innovatiefonds van de EU-regeling voor de emissiehandel (EU-ETS) de uitrol van dit soort grootschalige innovatieve projecten ondersteunen.
Het is van wezenlijk belang nieuwe vormen van samenwerking met het bedrijfsleven en investeringen in strategische waardeketens te bevorderen. De Commissie zal het strategisch actieplan voor batterijen verder ten uitvoer leggen en blijft de EU-alliantie voor batterijen steunen. In 2020 zal zij wetgeving voorstellen voor een veilige, circulaire en duurzame waardeketen voor alle batterijen, die ook de groeiende markt voor elektrische fietsen omvat. De Commissie zal ook andere initiatieven ondersteunen die leiden tot allianties en tot het grootschalig bundelen van middelen, bijvoorbeeld in de vorm van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang, waarbij gerichte, tijdsgebonden staatssteun nieuwe innovatieve waardeketens tot stand kan helpen brengen.
In tal van sectoren zijn digitale technologieën van cruciaal belang voor het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen van de Green Deal. De Commissie zal maatregelen onderzoeken die ervoor moeten zorgen dat digitale technologieën, zoals kunstmatige intelligentie, 5G, cloud- en edgecomputing en het internet der dingen, de impact van beleid in verband met klimaatverandering en milieubescherming kunnen versnellen en optimaliseren. Digitalisering biedt ook nieuwe mogelijkheden voor het op afstand controleren van lucht- en waterverontreiniging of voor het controleren en optimaliseren van het gebruik van energie en natuurlijke hulpbronnen. Tegelijkertijd heeft Europa behoefte aan een digitale sector die duurzaamheid vooropstelt. De Commissie zal ook nadenken over maatregelen ter verbetering van de energie-efficiëntie en de circulaire economie binnen de sector zelf, van breedbandnetwerken tot datacentra en ICT-apparaten. De Commissie zal nagaan of er behoefte is aan meer transparantie inzake de milieueffecten van elektronische communicatiediensten, of er striktere maatregelen moeten worden genomen bij de aanleg van nieuwe netwerken en of het nuttig is terugnameregelingen te ondersteunen om mensen te stimuleren oude apparaten als mobiele telefoons, tablets en opladers weer in te leveren.
